PRATISHRUTI SMARANYATRA BHISHMANCHI

झाडाखाली किंवा घराच्या ओट्यावर बसून मुलांना गोष्टी सांगण्यासाठी मी ‘महाभारत’ अनेकदा वाचलं आहे. महाभारतातील अनेक व्यक्तींमधील काहींचं मला विशेष आकर्षण वाटतं – पांचाली, कर्ण, कुंती, भीष्म, तसेच स्वत:च्या वडिलांना शोधायला निघालेले बभ्रुवाहन, स्वेच्छेनं मरणाला सामोरा जाणारा इतिहासातील पहिला शहीद म्हणता येईल असा घटोत्कच, आणि अर्थात कृष्ण! त्यातील एक पात्र – भीष्म – यांच्याबद्दल मला जे वाटतं, ते सांगण्याचा प्रयत्न म्हणजे ही कथा. प्रचलित असलेल्या कथेत व महाभारतातही लिहिलं आहे त्याप्रमाणे अष्टवसूंपैकी ‘द्यो’ नावाचा एक वसू गंगेचा आठवा मुलगा म्हणून जिवंत राहतो. या मी लिहिलेल्या कथेमध्ये सात वसूंना शाप मिळाला; पण काही कारणाने आठव्या वसूला शाप लागला नाही, असं मी दाखवलं आहे. शंतनू-गंगा यांचा आठवा मुलगा भीष्म याला मी आठवा वसू द्यो म्हणून नाही, तर सात वसूंनी गंगामातेला सोपवलेल्या आपापल्या थोड्या थोड्या अंशांमधून प्रकट झालेलं वेगळं अस्तित्व, असा दाखवला आहे. मी हे असं दाखवण्यासाठी गंगा आणि वसूंचं जे बोलणं झालं, त्यातील पुढे दिलेल्या दोन श्लोकांचा आधार घेतला आहे – ‘एवमेतत् करिष्यामि पुत्रस्तस्य विधीयताम् । नास्य मोघ: संगम: स्यात् पुत्रहेतोर्मयासह ।।’ – गंगा, आदिपर्व, संभवपर्व, अध्याय ९६, श्लोक क्र. २० (मी तसं करेन, परंतु राजाने पुत्रजन्माच्या इच्छेनं माझ्याबरोबर केलेलं मीलन व्यर्थ जाऊ नये, म्हणून एका पुत्राची व्यवस्था झाली पाहिजे.) ‘तुरीयार्धं प्रदास्यामो वीर्यस्यैकैकशो वयम् । तेन वीर्येण पुत्रस्ते भविता तस्य चेप्सित: ।।’ – वसू, आदिपर्व, संभवपर्व, अध्याय ९६, श्लोक क्र. २१ (आम्ही सर्वजण आमच्या तेजाचा एक एक अंश देऊ. त्या तेजामुळे नंतर तुम्हाला जो पुत्र होईल, तो त्या राजाच्या अभिलाषेला अनुरूप असा होईल.) – ध्रुव भट्ट